Co to jest sarmatyzm? Z jakim okresem w historii należy łączyć to pojęcie? To pytania, na które odpowiedzi szukają na pewno uczniowie, ale nie tylko. Otóż, najprościej rzecz ujmując, trzeba by było stwierdzić, że sarmatyzm to ideologia polskiej szlachty XVII wieku. Początkowo pojęcie to miało pozytywne konotacje, ale z biegiem czasu nabrało znaczenia pejoratywnego. Aby dobrze odpowiedzieć na pytanie: co to jest sarmatyzm?, trzeba odnieść się do czasów wcześniejszych niż wiek XVII. Otóż, pojęcie to wywodzi się od starożytnego plemienia Sarmatów, którzy zamieszkiwali rejony nad Wołgą, Dniestrem oraz Dnieprem. Lud ten charakteryzował się niezwykłą walecznością i odwagą. Szlachta polska jeszcze w późnym średniowieczu zaczęła utożsamiać się z wojowniczymi Sarmatami i chętnie przypisywała sobie ich cechy.
Tak jak już wspomniane zostało wcześniej, na początku polski Sarmata to był przede wszystkim waleczny żołnierz i patriota. Z czasem ktoś taki stał się uosobieniem konserwatyzmu, ciemnoty i zacofania. Nasz Sarmata bywał często „chory na rękę”, był nietolerancyjny i przeciwnym wszelakim nowościom. Oczywiście, te cechy nie opisywały całej naszej szlachty, ale spory jej odsetek na pewno. Zresztą w naszej literaturze bez najmniejszych problemów znajdziemy takich Sarmatów, którzy śmieszą nas do dzisiaj. Taką ikoną sarmatyzmu jest z całą pewnością Onufry Zagłoba z „Trylogii” Henryka Sienkiewicza. Ma swoje wady, ale nie można mu jednak odmówić patriotyzmu.
Idea sarmatyzmu tkwi chyba w naszej mentalności po dziś dzień.
